W Polskim prawie zasadą jest, że zawarcie małżeństwa, jak również jego ustanie z innych przyczyn niż śmierć małżonka, pozostają pod kontrolą Państwa.
Nie można rozwiązać małżeństwa porozumiewając się jedynie z małżonkiem Rozwiązać małżeństwo musi Sąd.
Jeśli chodzi o prawną dopuszczalność rozwodu, to należy wskazać na w zasadzie pierwszą, podstawową, pozytywną przesłankę. Musi ona zaistnieć, aby Sąd bez problemu rozwiódł małżonków. Po wniesieniu pozwu o rozwód badane są jeszcze 3 przesłanki negatywne, tj. takie, których zaistnienie powoduje, że Sąd może nie orzec rozwodu.
Pozytywna:
– Trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego. Rozkład ma charakter zupełny, jeżeli ustały więzi fizyczne, duchowe i gospodarcze małżonków. Sąd nie może orzec rozwodu, jeżeli po wniesieniu pozwu małżonkowie podjęli wspólne pożycie, mimo że w chwili wniesienia pozwu istniał zupełny rozkład pożycia, który miał cechy trwałości. Zachowanie co najmniej jednej z więzi, np. gospodarczej, sprawia, że nie można mówić o pozytywnej przesłance orzeczenia rozwodu. Podobnie istnienie więzi cielesnej, mimo braku więzi duchowej i gospodarczej, świadczy o tym, że rozkład pożycia nie ma charakteru zupełnego. Wówczas Sąd także może nie orzec rozwodu, mimo, że tego chcemy Co istotne, nie zawsze brak więzi gospodarczej i fizycznej będzie świadczył o trwałym i zupełnym rozkładzie pożycia. Każda sytuacja wymaga indywidualnego zbadania.
Z pewnością rozkład pożycia ma charakter trwały, jeżeli małżonkowie pozostają w nowych związkach małżeńskich, a tym bardziej jeśli w tych związkach narodziły się dzieci. Stwierdzenie trwałości rozkładu wynika również z przyczyn, które doprowadziły do rozkładu pożycia, a także z czasu pozostawania przez małżonków w stanie zaniku więzi małżeńskich. Upływ kilku, kilkunastu czy tym bardziej kilkudziesięciu lat od początku ustania więzi pozwala domniemywać, że rozpad ma charakter trwały i zupełny.
Negatywne:
Sąd może nie orzec rozwodu gdy:
– Żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia – chyba, że zgodę na rozwód wyrazi drugi małżonek oraz wówczas, kiedy Sąd uznałby, że odmowa zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Taką sytuacja mogłaby mieć miejsce, gdyby na przykład małżonek niewinny odmawiał zgody, a skutkiem tego byłoby trwanie „martwego” małżeństwa, co należy uznać za społecznie niepożądane.
– Zachodzi sprzeczność rozwodu z dobrem wspólnych małoletnich dzieci. Przesłanki takiej nie stanowi dobro pełnoletnich dzieci, nawet wówczas, gdy ze względu na chorobę nie są w stanie samodzielnie egzystować. W takiej sytuacji orzeczenie rozwodu może natomiast pozostawać w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Należy podkreślić, że sąd powinien oddalić powództwo rozwodowe ze względu na dobro wspólnych małoletnich dzieci, jeżeli władza rodzicielska jest przez oboje małżonków wykonywana w sposób prawidłowy, a orzeczenie rozwodu doprowadzi do negatywnych zmian w tym zakresie. W szczególności za sprzeczną z dobrem dzieci należy uznać sytuację długotrwałego i drastycznego konfliktu małżonków. W takiej sytuacji sąd powinien orzec rozwód ze względu na dobro wspólnych małoletnich dzieci.
– Zachodzi sprzeczność z zasadami współżycia społecznego. Sąd Najwyższy uznaje za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego udzielenie rozwodu, gdy jedno z małżonków jest nieuleczalnie chore, wymaga opieki materialnej i moralnej współmałżonka, a rozwód stanowiłby dla niego rażącą krzywdę
Przyczyną rozwodu może być czyn nieetyczny popełniony przez małżonka przed zawarciem małżeństwa, o którym drugi małżonek dowiedział się po ślubie. Co również bardzo istotne – przyczyną rozkładu pożycia mogą być także okoliczności mające miejsce w czasie procesu rozwodowego.
W jaki sposób wskazać chwilę, w której nastąpił rozkład pożycia? Przyjmuje się, że przykładowo, związek jednego z małżonków z innym partnerem w czasie trwania małżeństwa, lecz po wystąpieniu zupełnego i trwałego rozkładu pożycia między małżonkami, nie daje podstawy do przypisania temu małżonkowi winy za ten rozkład. Sąd nie może orzec rozwodu, jeżeli po wniesieniu pozwu małżonkowie podjęli wspólne pożycie, mimo że w chwili wniesienia pozwu istniał zupełny rozkład pożycia, który miał cechy trwałości.
Najważniejsze, aby zupełny i trwały rozkład pożycia miały charakter ciągły – ich skutek musi istnieć w chwili orzekania o rozwodzie. Jeżeli po wniesieniu pozwu nastąpiło przywrócenie przynajmniej jednej z więzi małżeńskich, sąd powinien pozew rozwodowy oddalić.
radca prawny Agnieszka Rusek