Śmierć bliskiej osoby i sprawy spadkowe to bardzo trudne tematy, o których niechętnie myślimy. Każdy z nas jednak będzie musiał kiedyś stanąć przed wyborem: przyjąć czy odrzucić spadek? W takiej chwili warto wiedzieć jak wygląda procedura oraz jakich formalności należy dopełnić, aby uniknąć problemów.
Od czego należy zacząć procedurę?
W pierwszej kolejności musimy zadać sobie najważniejsze pytanie: czy chcemy przyjąć spadek, czy może go odrzucić. Na podjęcie takiej decyzji mamy 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedzieliśmy się o tytule swojego powołania do spadku (czyli faktu, iż możemy być spadkobiercami po danej osobie).
Polskie prawo dopuszcza dla spadkobierców trzy możliwości:
- przyjęcie spadku wprost – oznacza to, że po zmarłym dziedziczone są zarówno aktywa (pieniądze, nieruchomości, ruchomości itp.) jak i pasywa (długi).
Jeśli wysokość długów przewyższa wartość spadku to spadkobierca musi zaspokoić pozostałą część długów ze swojego majątku osobistego.
Przykład: w skład spadku wchodzą aktywa o wartości 100.000,00 zł oraz pasywa o wartości 200.000,00 zł. W tym wypadku spadkobierca będzie musiał spłacić cały dług – 100.000,00 zł ze spadku oraz pozostałe 100.000,00 zł ze swojego majątku osobistego.
- przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – oznacza to, że po zmarłym dziedziczone są aktywa i pasywa, ale zaspokojenie długów może odbyć się tylko do wartości odziedziczonego spadku.
Przykład: w skład spadku wchodzą aktywa o wartości 100.000,00 zł oraz pasywa o wartości 200.000,00 zł. W tym wypadku spadkobierca będzie musiał spłacić długi w kwocie 100.000,00 zł (pozostały dług nie będzie mógł być od niego egzekwowany, gdyż przewyższa wartość spadku).
- odrzucenie spadku – spadkobierca składa oświadczenie, że nie chce dziedziczyć po spadkodawcy.
Należy pamiętać, że w przypadku odrzucenia spadku przy dziedziczeniu ustawowym, do dziedziczenia zostają powołane kolejne osoby, zgodnie z kolejnością (jeśli następna w kolejności jest osoba niepełnoletnia, to jej rodzic lub opiekun ustawowy musi uzyskać zgodę sądu rodzinnego na odrzucenie spadku).
W przypadku odrzucenia spadku przy dziedziczeniu z testamentu do dziedziczenia powołani zostają inni spadkobiercy testamentowi, jeżeli byli powołani; spadkobiercy podstawieni – spadkobiercą może zostać osoba, którą spadkodawca zastrzegł w testamencie, zaznaczając, że w przypadku odrzucenia spadku z testamentu, w miejsce danego spadkobiercy wstąpi tzw. spadkobierca podstawiony; spadkobiercy ustawowi – jeżeli nie ma innych spadkobierców testamentowych, a spadkodawca nie zastosował instytucji podstawienia.
W przypadku odrzucenia spadku przez spadkobiercę, termin 6-miesięczny na odrzucenie spadku dla kolejnego spadkobiercy liczy się od dnia, w którym dowiedział się o odrzuceniu spadku przez tego poprzedniego spadkobiercę.
Jeżeli wszyscy spadkobiercy testamentowi i ustawowi nie mogą bądź nie chcą przyjąć spadku, przypada on gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarbowi Państwa.
W przypadku gdy spadkobierca nie chce dziedziczyć po spadkodawcy (ze względu na świadomość długów spadkodawcy lub konflikt), a spadkodawca żyje, przyszły spadkobierca może zrzec się dziedziczenia po danej osobie. W tym celu przyszły spadkobierca zawiera ze spadkodawcą umowę w formie aktu notarialnego o zrzeczeniu się dziedziczenia. Zawarcie takiej umowy powoduje, że z chwilą śmierci spadkodawcy spadkobierca jest traktowany tak, jakby już nie żył w chwili śmierci spadkodawcy i nie dziedziczy po nim.
Trzeba pamiętać, iż skutek ten rozciąga się również na dzieci spadkodawcy, czyli nie będą one dziedziczyć po spadkodawcy, z którym została zawarta umowa (można w umowie zastrzec, iż zasada ta nie będzie obowiązywała, a zrzeczenie obejmuje jedynie zrzekającego się, a w jego miejsce wejdą dzieci).
Dopóki żyje spadkodawca, zrzeczenie się dziedziczenia może być uchylone przez umowę w formie aktu notarialnego między tym, kto zrzekł się dziedziczenia, a tym, po kim się dziedziczenia zrzeczono.
W jaki sposób przyjąć lub odrzucić spadek?
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku można złożyć przed sądem rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie lub u notariusza.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powinno zawierać:
1) imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego ostatniego zamieszkania;
2) tytuł powołania do spadku (z ustawy lub z testamentu);
3) treść złożonego oświadczenia (przyjmuję spadek wprost/z dobrodziejstwem inwentarza/odrzucam spadek).
Oświadczenie powinno również zawierać wymienienie wszelkich wiadomych składającemu oświadczenie osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, jak również wszelkich testamentów, chociażby składający oświadczenie uważał je za nieważne, oraz danych dotyczących treści i miejsca przechowania testamentów.
Co stanie się, gdy nie zostanie złożone oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w terminie 6 miesięcy?
Terminu na podjęcie decyzji o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie da się przywrócić, czyli po upływie 6 miesięcy nie można skutecznie złożyć takiego oświadczenia.
Jeśli sprawa spadkowa dotyczy majątku spadkobiercy, który zmarł po 18 października 2015 r. to w przypadku braku złożenia oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w zakreślonym terminie, spadkobierca automatycznie przyjmuje spadek z dobrodziejstwem inwentarza (w przypadku zmarłych przed datą wskazaną powyżej, spadkobierca przyjmuje spadek wprost).
Co istotne, w ocenie zachowania terminu końcowego do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w sądzie, liczy się data złożenia wniosku o przyjęcie przez sąd oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. W przypadku składania oświadczenia u notariusza liczy się data stawienia się u notariusza i podpisania w jego obecności stosownego oświadczenia.
W następnej części:
– dokumenty potwierdzające dziedziczenie (akt poświadczenia dziedziczenia i postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku),
– dział spadku.