Klauzula o zakazie konkurencji w umowach cywilnoprawnych – czy umowa zlecenie może zawierać taki zapis?
Odpowiedź brzmi: oczywiście, że tak! Co prawda kwestia wprowadzenia zakazu konkurencji w umowach cywilnoprawnych nie została wprost uregulowana w obowiązujących przepisach, jednak na możliwość jej wprowadzenia do umowy zlecenia wskazuje ogólna zasada swobody umów z art. 353[1] kodeksu cywilna. Zgodnie z tym przepisem „strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego".
Również Sąd Najwyższy potwierdził powyższe w jednym z wyroków, w którym stwierdził, iż „Zleceniobiorca może zgodnie z zasadą swobody umów zobowiązać się wobec zleceniodawcy do niepodejmowania działań konkurencyjnych w czasie trwania umowy” (Wyrok SN z dnia 11 września 2003 r., III CKN 579/01).
Czym jest klauzula o zakazie konkurencji i czy jest ona korzystna dla zleceniodawcy?
Zakaz konkurencji to uregulowania zaczerpnięte z kodeksu pracy, a dokładniej z art. 101[2]. Taki zapis wprowadza się w umowie z uwagi na fakt, iż w ramach wykonywania zlecenia i realizacji umowy zleceniobiorca może uzyskać dostęp do danych mających istotne znaczenie dla zleceniodawcy z punktu widzenia ochrony jego uzasadnionych interesów. Chodzi tu przede wszystkim o czyny nieuczciwej konkurencji w rozumieniu ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, ze szczególnym uwzględnieniem tajemnicy przedsiębiorstwa, czyli w myśl art. 11 ust. 4 powołanej ustawy "nieujawnionych do wiadomości publicznej informacji technicznych, technologicznych, handlowych, organizacyjnych przedsiębiorstwa lub innych informacji posiadających wartość gospodarczą, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności."
Co więcej, gdy umowa zlecenie przestaje obowiązywać strony, zleceniodawca może obawiać się czy zleceniobiorca nie wykorzysta zdobytych informacji przeciwko niemu np. kontaktując się z jego kontrahentami.
Wobec powyższego, w celu ochrony interesów zleceniodawcy warto w umowie wprowadzić klauzulę o zakazie konkurencji, która będzie obowiązywała zleceniobiorcę w trakcie trwania umowy i po jej zakończeniu.
O czym musi pamiętać zleceniodawca wprowadzając klauzulę o zakazie konkurencji do umowy?
Najważniejszą kwestią jest ustalenie odpowiedniego ekwiwalentu pieniężnego za przestrzeganie przez zleceniodawcę zakazu konkurencji po zakończeniu obowiązywania umowy. Jak pokazuje praktyka wielu zleceniodawców nie jest świadoma powyższego obowiązku co może narazić ich na brak zapłaty odszkodowania przez osobą, która zakaz naruszy. Brak odpowiedniego ekwiwalentu powoduje, że w razie sporu pomiędzy stronami dotyczącego przestrzegania zakazu konkurencji podmiot zobowiązany zyskuje bardzo silny argument na swoją obronę i może uchylić się od obowiązku zapłaty. Zleceniobiorca mógłby bowiem zarzucić nieważność takiego zapisu umownego w oparciu o brak wypłaconego ekwiwalentu pieniężnego za czas po zakończeniu umowy i trwania zakazu konkurencji. Zwłaszcza w sytuacji, gdyby udało mu się wykazać, że przez czas obowiązywania zakazu konkurencji pozbawiony był znacząco możliwości prowadzenia normalnej działalności gospodarczej.
Zgodnie z poglądami doktryny klauzula zakazu konkurencji po ustaniu umowy zlecenia bez jednoczesnego wprowadzenia odpowiedniego ekwiwalentu dla zleceniobiorcy jest nieważna. Pogląd powyższy podziela również Sąd Najwyższy, który w wyroku z dnia 11 września 2003 stwierdził iż „[…] zobowiązanie nie jest ważne, gdyż narusza zasady współżycia społecznego. Nie można bowiem uznać, aby zgodne było z zasadami współżycia społecznego zobowiązanie zleceniobiorcy do niepodejmowania działalności konkurencyjnej przez trzy lata po ustaniu umowy, bez jakiegokolwiek ekwiwalentu. Należy odwołać się do art. 1012 k.p., w którym przewidziano możliwość zawarcia umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, jednakże za zapłatą odszkodowania” (wyrok SN z dnia 11 września 2003 r., III CKN 579/01).
Biorąc pod uwagę powyższe, należy stwierdzić, iż wprowadzenie klauzuli o zakazie konkurencji do umowy zlecenia jest niezwykle korzystne dla zleceniodawcy i chroni jego interesy. Należy tylko pamiętać, iż w przypadku gdy zakaz ma obowiązywać również po zakończeniu umowy, zleceniobiorcy należy się odpowiedni ekwiwalent pieniężny za czas obowiązywania zakazu.