Celem postępowania upadłościowego jest spłata jak w najwyższym stopniu roszczeń wierzycieli, a także – jeśli racjonalne względy na to pozwolą – aby dotychczasowe przedsiębiorstwo dłużnika zostało zachowane. Jakie jednak warunki należy spełnić, aby móc ogłosić upadłość swojego przedsiębiorstwa czy prowadzonej działalności gospodarczej?
Jakie podmioty mogą ogłosić upadłość?
Ogłosić upadłość mogą osoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą (wpisane do CEIDG), a także spółki wpisane do Krajowego Rejestru Sądowego (np. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna czy jawna).
Jeśli chodzi o przedsiębiorcę prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą to jest możliwe ogłoszenie upadłości także w razie jego śmierci, jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony w terminie roku od dnia śmierci przedsiębiorcy. W przypadku gdy osoba prowadząca działalność gospodarczą zaprzestała prowadzenia przedmiotowej działalności, jej wierzyciel może złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli od dnia wykreślenia z CEIDG nie upłynął rok. Powyższe dotyczy również przedsiębiorcy, który faktycznie prowadził działalność gospodarczą, ale nie dokonał jej zgłoszenia do CEIDG – wierzyciel takiego przedsiębiorcy może złożyć wniosek o ogłoszenie jego upadłości jeżeli od dnia zaprzestania prowadzenia działalności nie upłynął rok.
Co z ogłoszeniem upadłości, jeśli przedsiębiorca złożył wniosek o przeprowadzenie postępowania restrukturyzacyjnego?
Co do zasady nie można ogłosić upadłości przedsiębiorcy w okresie od otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego do jego zakończenia lub prawomocnego umorzenia. W przypadku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości i tzw. wniosku restrukturyzacyjnego, w pierwszej kolejności rozpoznaje się wniosek restrukturyzacyjny (rozpoznanie wniosku o ogłoszenie upadłości zostaje wstrzymane). Powyższa zasada nie będzie miała zastosowania, jeśli wstrzymaniu rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości sprzeciwia się interes ogółu wierzycieli dłużnika – w takiej sytuacji wniosek restrukturyzacyjny i wniosek o ogłoszenie upadłości będą rozpoznawane łącznie.
Jakie są podstawy do ogłoszenia upadłości?
Upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. W skrócie i uproszeniu mówiąc, za niewypłacalnego możemy uznać dłużnika, który nie płaci swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych (nie chodzi o długi niepieniężne, tzw. rzeczowe) i utracił w praktyce zdolność do ich regulowania. Utrata zdolności do wykonywania zobowiązań wiąże się z brakiem płynnych środków, które dłużnik mógłby przeznaczyć na spłatę swoich długów. Istnienie majątku trwałego, którego spieniężenie umożliwiałoby zaspokojenie wierzycieli, nie przesądza o możliwości dłużnika do spłaty swoich wymagalnych zobowiązań.
Przez utratę zdolności do spłaty długów rozumiemy taką sytuację, w której dłużnik nie płaci w wyniku braku środków pieniężnych. Bez znaczenia jest, czy majątek dłużnika przewyższa swoją wartością jego zobowiązania. Właśnie w takich okolicznościach, tj. kiedy dłużnik nie reguluje swoich wymagalnych zobowiązań i ma majątek, który można przeznaczyć na zaspokojenie wierzycieli, należy ogłosić upadłość. Trzeba przy tym pamiętać, że wartość majątku powinna być oceniana na podstawie wartości rzeczywistej (zbywczej).
Niewypłacalnym nie będzie więc ten, kto chwilowo i przejściowo nie jest w stanie uregulować swoich długów. W praktyce przyjmuje się, że trzymiesięczne opóźnienie w zapłacie pozwala uznać, że sytuacja dłużnika jest na tyle zła, że powinno dojść do ogłoszenia upadłości. Dłużnik może bronić się, twierdząc, że mimo ponad 3-miesięcznych opóźnień w regulowaniu zobowiązań jest to sytuacja przejściowa i w niedługim czasie będzie w stanie uregulować istniejące wymagalne zobowiązania, ale musi umieć to udowodnić. Może to nastąpić wskutek np. zaciągnięcia kredytów, pożyczek, zbycia części majątku, podniesienia kapitału spółki, pozyskania środków z emisji obligacji, ect.
W praktyce może się zdarzyć, że przedsiębiorca będący osobą fizyczną spłaca na bieżąco swoje zobowiązania handlowe, lecz nie reguluje długów prywatnych (np. raty kredytu hipotecznego). Może się nawet zdarzyć, że owe długi prywatne powstały jeszcze w czasie, kiedy nie był jeszcze przedsiębiorcą. W takiej sytuacji również może dojść do wszczęcia postępowania restrukturyzacyjnego lub ogłoszenia upadłości tego przedsiębiorcy, jeśli sąd uzna, że nastąpiła utrata zdolności płatniczej dotycząca całości jego długów.
Niewykonywanie wymagalnych zobowiązań pieniężnych jest podstawową i powszechną przesłanką ogłoszenia upadłości. Dodatkowo natomiast, dla dłużników wpisanych do KRS wprowadzono dodatkowy przepis, iż podstawą do ogłoszenia upadłości jest stan, w którym zobowiązania pieniężne dłużnika przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące. Jest to tzw. stan ciągłości utrzymywania się stanu nadmiernego zadłużenia; oczywiście chwilowe odzyskanie płynności i nadwyżki majątku nad długami nie oznacza samo w sobie likwidacji tego stanu. Przy ustalaniu wartości majątku należy stosować przepisy ustawy o rachunkowości, ale z uwzględnieniem jego wartości rzeczywistej, a nie księgowej.