Dziś przekażemy Wam najważniejsze informacje dotyczące zachowku czyli instytucji, która chroni prawa członków najbliższej rodziny zmarłego, gdy zostali oni pominięci w testamencie lub w darowiznach zrealizowanych przed śmiercią spadkodawcy.
Czym jest zachowek?
Zasadą jest, iż każdy człowiek może dowolnie rozporządzać swoim majątkiem na wypadek śmierci (np. w testamencie). Polskie prawo chroni jednak interesy najbliższej rodziny w sytuacji, gdy spadkobierca przekazał spadek innym osobom.
Zachowek można więc zdefiniować jako ułamek wartości spadku, która przypadłaby uprawnionemu do zachowku, gdyby spadkobierca nie pominął go w testamencie lub w darowiznach zrealizowanych przed jego śmiercią.
Kto może żądać zachowku?
Uprawnionymi do zachowku są zstępni (czyli dzieci, wnuki), małżonek i rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Kluczowy jest tutaj ostatni warunek, gdyż nie w każdym przypadku osoby wyżej wymienione uprawnione będą automatycznie do żądania zachowku.
Wyobraźmy sobie sytuację, gdy spadkodawca w chwili śmierci miał dziecko, małżonka i dwoje rodziców. W tym przypadku uprawnionymi do żądania zachowku będą dziecko i małżonek zmarłego, gdyż zgodnie z kolejnością dziedziczenia, to oni zostaliby powołani w pierwszej kolejności do dziedziczenia z ustawy (rodzice zostaliby powołani w następnej kolejności gdyby dziecko lub małżonek nie mogli lub nie chcieliby dziedziczyć po zmarłym).
Przedstawiony katalog osób uprawnionych do żądania zachowku jest katalogiem zamkniętym, więc np. rodzeństwo spadkodawcy nie może żądać zachowku po jego śmierci.
Czy można pozbawić spadkobierców prawa do zachowku?
Spadkodawca może w testamencie wydziedziczyć, tzn. pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego – oznacza takie postępowanie spadkobiercy, które jest naganne, niedające się zaakceptować, narusza przyjęte normy moralne lub społeczne,
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci – zgodnie z poglądami doktryny jako osobę najbliższą należy w tym przypadku uważać małżonka, rodziców, dzieci, rodzeństwo, powinowatego (krewny małżonka) w tej samej linii lub stopniu, osobę pozostającą w stosunku przysposobienia (adopcji) oraz jej małżonka, a także osobę pozostającą we wspólnym pożyciu;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych – oznacza takie zachowanie spadkobiercy, które prowadzi do faktycznego zerwania kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych (np. brak udziału w życiu spadkodawcy, choćby poprzez wizyty w jego miejscu zamieszkania czy okazywanie zainteresowania jego sprawami).
Co bardzo ważne, spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył.
Jak obliczyć wartość zachowku?
Zachowek to ułamek wartości spadku, która przypadłaby uprawnionemu do zachowku przy dziedziczeniu ustawowym.
Jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny (dziecko lub wnuk) uprawniony jest małoletni, to zachowek wynosi 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. W pozostałych przypadkach jest to 1/2 wartości wspomnianego udziału spadkowego.
Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
Co bardzo ważne, przy ustalaniu udziału spadkowego nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Nie dolicza się jednak drobnych darowizn zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.